PIONIRKE LIJEVOG FEMINIZMA U CRNOJ GORI

Od samog početka crnogorske (jugoslovenske) socijalistkinje zalagale su se za emancipaciju žena na temeljima klasne borbe na tragu ideja koje je postavila Klara Cetkin. Bilo je uspona i padova u toj borbi, ali na tim principima je iz korijena izmijenjen život žena u patrijarhalnoj Crnoj Gori

Ko su bile prve žene u Crnoj Gori koje su zagovarale ideje socijalističkog feminizma koje su bile integrisane u ideologiju Komunističke partije, dakle žene koje bismo s pravom mogli nazvati pionirkama socijalističke ženske emancipacije?

Sa mukom se probijamo do imena ovih uglavnom veoma mladih žena koje se pojavljuju na istorijskoj sceni početkom 20-tih godina 20. vijeka, spremne da učestvuju u ilegalnom radu Komunističke partije, rasturaju letke i ilegalnu štampu, izađu na ulicu da bi obilježile Dan žena, pridružile se svojim saborcima u zabranjenim proslavama Prvog maja, rizikujući hapšenja i torture. Imena mnogih žena iz crnogorske političke istorije 20. vijeka su poznata, naročito imena komunistkinja koje su dale doprinos anti-fašističkoj borbi i oslobođenju Crne Gore od okupacije. Ono što je i dalje manje vidljivo jeste činjenica da je ta borba od samog početka bila usmjerena i na žensku emancipaciju. Znamo imena markantnih žena antifašistkinja, ali nam je manje poznat kontunuitet borbe za emancipaciju žena Crne Gore koja se od samog početka vodila uporedo sa borbom za klasno oslobođenje, a zatim i sa borbom protiv fašizma i okupacije. Patriotski doprinosi žena i dalje kao da su na većoj cijeni od njihovih doprinosa istorije emancipacije crnogorskih žena.

Pionirski počeci

Žene u Crnoj Gori počinju da se uključuju u rad socijalističkih političkih organizacija i zagovaraju ideje ženske emancipacije tek početkom treće deceniji 20. vijeka, nakon osnivanja Države SHS i na talasu jačanja uticaja i infrastrukture Komunističke partije nakon osnivačkog kongresa Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista) 1919, koja će uskoro biti preimenovana u Komunističku partiju.

Uslovi za formiranje ženskog radničkog pokreta u Crnoj Gori bili su nepovoljniji nego u nekim drugim djelovima Države SHS ne samo zbog dublje ukorijenjenosti patrijarhata već i zbog nerazvijenosti industrije i nepostojanja radničke klase (nekoliko radničkih društava koja su postojala prije 1918. godine bila su esnafski, a ne politički organizovana). Te okolnosti usporile su političku mobilizaciju žena u Crnoj Gori i učinile je u velikoj mjeri specifičnom.

Doduše, okolnosti u Boki Kotorskoj bile su mnogo povoljnije za širenje ideje marskističkog feminizma, prije svega zahvaljujući prethodnom djelovanju socijaldemokratskih političkih organizacija na tom prostoru (koje su funkcionisale u sastavu Socijaldemokratske stranke Dalmacije). Odmah nakon završetka Prvog svjetskog rata, socijaldemokratske partijske organizacije na jugoslovenskom prostoru započele su intenzivan rad na političkoj mobilizaciji žena. Pri odborima ovih partija tada se formiraju ženski socijalistički agitacioni odbori koji vode živu kampanju (preko partijske štampe, proglasa i zborova) za učlanjivanje žena u socijalističke organizacije. Tako su prve mjesne ženske socijaldemokratske organizacije formirane početkom 1919. godine u Kotoru, Tivtu i Herceg Novom. Jedna od najzaslužnijih žena za organizovanje i rad ovih mjesnih ženskih organizacija bila je Katica Matković Muk. Povodam obilježavanja Prvog maja 1918. godine ovaj Odbor pozvao je žene da javno pokažu „da je i u ženskom dijelu proletarijata dovoljno razvijena svijest o njihovom klasnom položaju i o potrebi klasnog prosvjećivanja i borbe za njihovo klasno oslobođenje.“

U ostalim djelovima današnje Crne Gore ovakve ideje postaće sve glasnije u godinama nakon osnivačkog kongresa Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista) u Vukovaru 1919, kada u Crnoj Gori, na političkoj platformi novoformirane Komunistčke partije, počinju da sa formiraju nove političke organizacije, radnička i sindikalna društva.

Komunistička partija baštinila je socijalističko teorijsko i političko nasljeđe pristupa ženskom pitanju (koje je najvidljivije artikulisala Klara Cetkin). Uporedo s Osnivačkim kongresom Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista), održana je i Konferencija žena socijalista 20. aprila 1919. godine u Beogradu. Na ovoj konferenciji, na kojoj je formiran Sekretarijat žena socijalista Jugoslavije, učestvovale su žene-delegati pojedinih partijskih i sindikalnih organizacija, predstavnice sekretarijata žena socijalista, glavnih partijskih uprava i glavnih radničkih saveza iz cijele Jugoslavije. Među ovim delegatima bio je i delegat iz Crne Gore. Ovo tijelo u budućnosti će imati zadatak da snaži ženski radnički pokret na cijelom prostoru Države SHS, pa tako i u Crnoj Gori.

Iako je Statutom Sekretarijata žena socijalista bilo predviđeno osnivanje pokrajinskog sekretarijata žena socijalista na Cetinju, do toga nije došlo, tako da je rad prvih crnogorskih socijalistkinja koordiniran preko Pokrajinskog sekratrijata za Bosnu (a boko-kotorskih socijalistkinja, od 1923, preko Pokrajinskog sekretarijata za Dalmaciju). Ipak, od tada žene u Crnoj Gori počinju da se pridružuju radničkom pokretu uz koordiniranje Sekretarijata žena socijalista Jugoslavije, podršku partijskih drugova i radničke štampe („Radničke novine“, „Jedinstvo“ itd). U početku, to su bile uglavnom mlade žene i učenice koje se u partijski rad uključuju preko muških članova svojih porodica i koje često imaju ulogu „pomagačica“. Ipak, tokom prve decenije djelovanja Komunističke partije, vidimo ih kako pomažu ilegalni partijski rad (tokom Obrznane i Zakona o zaštiti države), ali sve češće ih nalazimo na mitinzima koje organizuje Sekrtarijat žena socijalista, na kojima se zalažu za prava žena, na zabranjenim štrajkovima ili proslavama Prvog maja i Dana žena (prvi put Dan žena obilježen je 1923. u Kotoru).

Tokom narednih godina i decenija, zavisno od političkih okolnosti i uslova za rad Komunističke partije, žene u Crnoj Gori imaće sve aktivniju političku ulogu i njihovo angažovanje na pitanjima emancipacije žena (za biračko pravo žena, prije svega) biće sve veće. One će nastupati sve samostalnije, preuzimaće na sebe obavezu da mobilišu druge žene, organizovaće sopstvene akcije, sve će više žena biti među članovima Komunističke partije. Kada počne Drugi svjetski rat, one će se priključti antifašitičkoj borbi i odbrani zemlje i time potvrditi svoje pravo na ravnopravan položaj u poratnoj, socijalističkoj zajednici.

Iz korijena novi život

Od samog početka crnogorske (jugoslovenske) socijalistkinje zalagale su se za emancipaciju žena na temeljima klasne borbe. U jednom tekstu u „Radničkim novinama“ iz 1920. godine kaže se da je „pitanje položaja žene, odnosno njene apsolutne ravnopravnosti sa čovjekom u pravima i dužnostima, nerazdvojan dio opštega socijalnoga pitanja koje se može potpuno riješiti tek sa rješenjem ovoga, tj. kroz socijalnu revoluciju u komunističkom društvu“.

Od takvog pristupa tzv. ženskom pitanju neće se odustati do kraja epohe socijalizma početkom 90-tih godina 20. vijeka. To neće biti lagan put. Ispostaviće se da klasna borba ipak nije eliminisala patrijarhat, žene će i dalje morati da se nose se njegovim nasljeđem, biće razočaranja, uspona i padova, ali na ovoj ideji da žena može biti slobodna i ravnopravna samo u ravnopravnom i socijalnom pravednom društvu (koja i danas čini okosnicu savremenog socijalističkog feminizma) mnoge žene u Crnoj Gori će uspjeti da ostvare ekonomsku nezavisnost, steknu obrazovanje, osvoje muške političke i druge javne prostore, ostvare pravo na slobodan prekid trudnoće, osiguraju sebi ravnopravan status u braku i iz korijena promjene sudbinu žena u patrijarhalnoj Crnoj Gori.

Tekst je nastao u okviru projekta „ROZA – Škola feminističkog i lijevog pisanja“ kojim se mlade novinarke/i žele osnažiti za pisanje o društvenim temama sa feminističkih i lijevih pozicija. Ovaj projekat, koji realizuju NVO NOVA i NVU „Žuta kornjača“, podržan je kroz projekat „OCD u Crnoj Gori – od osnovnih usluga do oblikovanja politika – M’BASE”, koji sprovodi Centar za građansko obrazovanje (CGO), u partnerstvu sa Fondacijom Friedrich Ebert (FES), NVO Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore (CZIP) i NVO Politikon mreža, i u saradnji sa Ministarstvom javne uprave i Ministarstvom Evropskih poslova Vlade Crne Gore. Projekat finansira Evropska unija a kofinansira Ministarstvo javne uprave.

Sadržaj sajta je isključiva odgovornost NVO NOVA i ne odražava stavove Evropske unije, CGO-a, partnera i saradnika na projektu